Ramazan ve koronavirüs

Ailecek heyecanla yapılan iftarı, sahuru; karagöz meddah oyunları gibi kültürü ile ramazanın hayatımızda önemli yeri var. Oruç tut sıhhat bul sözünün doğruluğu Dr. Yoshinori Ohsumi 2016 yılında otofaji çalışması ile Nobel ödülü aldıktan sonra daha bir dikkate değer görüldü. Aç kalmanın faydaları çok olsa da bu yazının konusunu salgın zamanında oruç tutmak ile alakalı olarak sınırlandıracağım.

• 

Kur’an-ı Kerim’de Ramazan orucunu tutmamayı mubah kılan temel mazeretlerden biri olan hastalık halinde, orucun daha sonra kaza edilmesine izin verilmiştir (el-Bakara 2/185). İslam âlimleri, oruç tutulması halinde hasta olunması, hastalığın uzaması veya artması ihtimalini de bu kapsamda değerlendirmişlerdir.

Buna göre Din İşleri Yüksek Kurulu koronavirüs zamanında oruç ile ilgili;

• Kovid-19 teşhisi konulmuş olup doktoru tarafından oruç tutması sakıncalı görülenler
• Oruç tuttuğu takdirde hastalığı daha ağır geçireceği doktorlarca belirtilenler
• Oruç tutamayacak derecede yaşlı olanlar
• Oruç tutmaya engel kronik hastalığı bulunanlar
• Oruç tutmaları hâlinde hem sağlıklarının bozulmasından hem de sağlık hizmetlerinin aksamasından endişe eden sağlık çalışanları
• Hamile veya emziren kadınlar
• Ağır ve meşakkatli işlerde çalışıp sağlıklarının bozulacağından endişe edenler, mazeretleri devam ettiği sürece daha sonra kaza etmek üzere oruç tutmayabilirler.

Kovid-19 teşhisinden sonra orucun devamı ile ilgili literatürden bulabildiğim bilimsel yayınlar neler, bakalım.

Ateşli hastalıklarda iştahtan kesilme, halsizlik, uyku hali, depresyon, öz bakımda ve sosyalleşmede azalma olur. Yataktan pek çıkamaz, yemek yemek istemeyiz, hayat bize keyifsiz gelir, kimseyle de pek görüşmek istemeyiz. Hastalık davranışının hastalığın iyileşme sürecine katkısı bilim dünyasının dikkatini çekmiş. “Starve a fever, feed a cold” (ateşliysen aç kal, üşüttüysen ye) deyişinin doğruluğu kısmen ispatlanmış durumda.

Açlık ile bağışıklık sisteminin işleyişi ile ilgili çalışmalarının tarihi pek eski . 1979 yılında yayınlanmış çalışmada L. monocytogenes bakterisi ile hastalandırılan farelerin aç kalanlarının beslenenlere göre iyileşme olasılığının arttığı izlenmiş. Bağışıklık sisteminin düzenlenmesinde açlık önemli bir rol oynuyor. Yaşla beraber miyeloid seriye eğilimli olan immün sistemin açlık ile miyeloid/lenfoid dengesinin tekrar sağlanabildiği görülüyor. Bu yeniden düzenleme ile iltihap azalırken; strese dayanıklılık, hafıza ve motor kabiliyetler artıyor. Koronavirüsün öldürücülüğünün bağışıklık sisteminin çarpık yanıtına bağlı olduğunu görüyoruz. Yaşlılıkla değişen bağışıklık yanıtı virüsün yaşlılarda öldürücü seyretmesinin nedeni olabilir mi? Literatür taraması yapsamda immünolog/hematolog olmadığım için neticeye varamadım, sorumun yanıtı birisi verirse oldukça memnun olacağım.

Bakteriyel enfeksiyonlarda açlık faydalı gözüküyor. Ancak ne yazık ki oruç ve viral hastalıklar konusunda insan çalışması bulamadım. İki fare deneyi literatürde göze çarpıyor. Bir fare deneyinde açlığın bakteriyel enfeksiyonların kötü gidişini engellediği, viral enfeksiyonlarda ise gidişatı kötü yönde etkilediği gösterilmiştir. Bir diğer deney de 8 haftalık fareler 24 saatte bir beslenmiş ve viral enfeksiyonda abartılı bağışıklık yanıtı saptanmış. Bu bahsettiğim iki çalışmanın sonuçlarına temkinli yaklaştığımı söylemem gerek. Fare immün sistemi ile insan arasında farklılık olması, deneylerde fare için uzun olan 24 saat açlığın seçilmesi ile oldukça genç farelerin kullanılması beni düşündüren özellikler.

Ramazan orucu ve enfeksiyon hastalıkları ile ilgili yapılan derlemede aktif mide ülseri (pylori enfeksiyonu) olanların ramazan orucundan kaçınması gerektiği belirtilmiş.

Koronavirüs immünolojisine baktığımızda ARDS (acil solunumsal sıkıntı sendromu) ve CRS (sitokin salınma sendromu) tabloları ile ölüme neden olduğunu görüyoruz. IL-6 (bir sitokin) bu kötü gidişte rol oynuyor ve ramazan orucu sağlıklı kişilerde IL-6 miktarını azaltıyor. Orucun potansiyel bir faydası olabilir. Ancak ramazan orucu aynı zamanda koronavirüste kötü gidişat göstergesi olan lökosit sayısında azalmaya neden oluyor. Bu miktarsal azalma olup lökosit aktivitesinde azalma olmamakla beraber kötü klinik sonuçlar ile alakalı olabilir. Oruçta ağız kokusunun nedeni olan ketoneminin, koronavirüs gibi solunum virüsü olan influenza ile savaşan T hücrelerinin başarısını arttırdığı gösterilmiş. Beni oldukça umutlandıran nokta şu oldu ARDS’ye neden olan damar geçirgenliğinin artmasıdır; oruç ile damar geçirgenliğinin azaldığını görüyoruz.

• 

Genel toparlama yapacak olursak bilimsel literatürde orucun enfeksiyon hastalıklarını kötü veya iyi etkilediği konusunda bir görüş birliği yok. Diyanet’in danıştığı bilimsel ekibin görüşlerine ben de katılıyorum. Düşkünlüğü olan yaşlılar, orta ileri kalp hastalığı olanlar, kontrolsüz diyabet hastaları, aktif kanser hastaları, orta ileri düzeyde koah astım gibi süreğen solunum yolu hastalığı olanlar oruçtan kaçınmalı. Şu an ramazan orucunun salgın nedeni ile ertelenmesini gerektiren bir veri yok elimizde. Koronavirüs ile enfekte olup şikayet geliştirmeyenlerin (asemptomatik taşıyıcılar) hastalığı ayakta atlatıyor. Neden virüsü alan bazı insanların ayakta, bazı insanların yoğun bakımda olduğunu tam anlamasak da şikayetsiz hastaların sayısının tanı konan hastaların sayısından 5 ile 10 kat fazla olduğu düşünülüyor.Yani şu an Türkiye’de 400-800 bin arasında koronavirüsü ayakta atlatan insan var. Hangimiz ayakta atlattığımızı bilemeyeceğimiz için, oruç tutanlara iki önemli tavsiyem var.

Sahur yapmaksızın oruç tutmak tehlikeli olabilir. Sahuru atlamak 20 saat kadar uzamış açlığa ve kan şekeri düşüklüğüne neden olacağından virüs ile savaşta tehlikeli pozisyona düşebiliriz.

Uyku saatindeki 1 saatlik azalmanın bağışıklık sistemimizin aktivitesini %18 azalttığını biliyoruz. Oruç tutacakların toplam uyku süresinin ( uykunun sahur ile bölündüğü de düşünülünce ) 8-9 saatten az olmaması gerekir. İşleri dolayısı ile yeterli uyku uyuyamayacak olanların dikkatli olmalarını ve risk hissediyorlar ise doktoruna danışmasını öneririm.

Oruç ve koronavirüs ile ilgili ramazanın başlaması ile sahadan bilgi toplamaya başlamak gerekiyor. Eğer orucun koronavirüs hastalığında kötü gidişata neden olduğuna dair veri oluşursa ona göre önerileri değiştirmek gerekir. Bir konuyu ölçemiyorsanız yönetemezsiniz de.

Sağlıklı ve huzurlu ömürler dilerim.